26 Şubat günü Türk dünyası ve Azerbaycan için en acılı günlerden biri olmanın yanısıra aynı zamanda insanlık tarihi için de kelimenin tam anlamıyla siyah bir sayfadır. Bundan 12 yıl önce, yani 26 Şubat 1992"de
Azerbaycan"ın Hocalı kentinde sivil halka karsı Ermeniler tam anlamıyla bir katliam yapmışlardır.
Bugün sözde soykırım iddialarıyla Türkiye"yi suçlayan Ermenistan"ın Devlet Başkanı Robert Koçaryan"ın direktifleri doğrultusunda Ermeniler Azerbaycan"ın Karabağ bölgesinde 7 bin kişilik nüfusa sahip ve coğrafi konumu itibariyle bölge için stratejik önemi olan Hocalı kentini ele geçirmek için 25 Şubat gecesi katliam gayesiyle harekete geçmiştir.
Hocalı"nın işgali sonucu sivil, eli silahsız, Azerbaycan Türkleri çocuk, kadın, ihtiyar ve genç ayrımı yapılmadan Ermeniler tarafından katledilmiştir. Resmi verilere göre, o gece 613 kişi hunharca katledilmiş; bunlardan 83 çocuk, 106 bayan acımasız yöntemlerle işkence yapılarak öldürülmüştür. Ayrıca, 487 kişi ağır yaralanmış ve 1275 kişi ise rehin alınmış, geri kalan nüfus da bin bir zorlukla caninin kurtarmıştır. 26 çocuk tamamen ve 130 çocuk ise kısmen oksuz kalmıştır. Ermeniler şehitleri özel acımasızlıkla, gözlerini oyularak, kafataslarının derisini soyarak ve vücutlarının farklı organlarını keserek öldürmüştür. Küçücük çocukların gözleri oyulmuş, hamile kadınların karınları yırtılmış ve insanlarımız diri diri toprağa gömülmüştür. Hatta şehitlerin bir çoğunun cesetleri yakılmıştır.
Yetim Xocalı
Azerbaycan hakimiyyeti heç vaxt ona sahib durmaq istemeyib
Seriyye Müslümqızı: “26 fevralda özünü reklam etdirmeye xerc çekenler o pulu Xocalı yetimlerinin problemlerini hell etmeye yöneltseler, daha yaxşı olar...”
1990-91-ci illerde Qarabağın Xocalı adlanan unudulmuş, yaddan çıxmış qedim bir bölgesi birden-bire diqqet merkezine geldi. Xocalıda böyük tikinti kompleksleri fealiyyete başladı, bu yaşayış massivinin Qarqarçay erazisine qeder genişlenmesi ve rayon merkezine çevrilmesine qerar verildi. Televiziya, metbuat orada geden tikinti işlerini diqqetde saxladı. Telebe-inşaat desteleri artıq SSRİ-nin başqa erazilerine yox, Xocalıya yöneldi...
Köhne Xocalı, Qaladeresi Xocalısı ve Qaçqınlar Xocalısı
Tarix elmleri doktoru Hidayet Ceferovun dediyine göre, Xocalının tayı-beraberi olmayan, çox az rast gelinen arxeoloji abideleri olub. Bu haqda ilkin melumata XIX esrin 80-ci illerinde rast gelinir. Xocalı abidelerinin xronoloji çerçivesi e.e. XV-VI esrler arasındadır. Tedqiqatçıların fikrince, yüz iller boyu eyni erazide müxtelif tip qebir abidelerinin mövcudluğu Xocalının hele qedim zamanlardan müqeddes yer olması ile bağlıdır.
Xocalı üç hisseye bölünürdü: Xocalı çayının sol sahilinde, İlisu çayının Xocalı çayına qovuşduğu sahenin emele getirdiyi üçbucaqda yerleşen Köhne Xocalı, Qaladeresi Xocalısı (buranın ehalisi esasen XX esrin evvellerinde Laçından gelen azerbaycanlılardan ibaret olub) ve Qaçqınlar Xocalısı (burada ise esasen 1918-20-ci illerde Ermenistandan deportasiya olunmuş soydaşlarımız yaşayıb).
H.Ceferovun bildirdiyine göre, Xocalı abideler kompleksi - daş qutu qebirleri, müxtelif tipli kurqanlar ve s. bu kendler etrafında yerleşib: “Bu abideler kompleksinde müxtelif vaxtlarda arxeoloji qazıntılar aparılaraq, yüksek elmi ehemiyyetli neticeler elde olunub, qiymetli maddi-medeniyyet nümuneleri aşkar edilib. Burada tapılmış dulusçuluq memulatı, müxtelif çeşidli saxsı qab nümuneleri, qızıl, fil sümüyü, sedefle minalanmış bezekler, üzeri xüsusi terkibli şire ile minalanmış qablar, eqiq muncuq, tunc quş fiquru, xüsusi tip silah nümuneleri, qalay, silindrik möhürler ve s. evezedilmez senet incileridir”.
Tarixçi alim, merhum Reşid Göyüşov “Qarabağın keçmişine seyahet” adlı kitabında yazır: “Azerbaycanda en qedim yazı Qarabağda aşkar edilib. Xocalıda tedqiq olunan 11 N-li Kurqandan üzerinde mixi yazısı olan bir eded kiçik muncuq tapılıb. Akademik İ.İ.Meşşaninov müeyyen edib ki, bu muncuğun üzerinde eramızdan evvel VIII esrde yaşamış Assuriya çarı Adadnirarinin adı yazılıb. Bu yazı tekce Qarabağın deyil, elece de bütün Azerbaycanın siyasi tarixinin öyrenilmesinde böyük ehemiyyete malikdir.”
Xocalı eksponatları Moskva ve Sankt-Peterburqun muzeylerini bezeyir
Hidayet müellimin dediyine göre, Xocalıda aşkar olunmuş bele qiymetli nümunelerin ekseriyyeti Moskva ve Sankt-Peterburqun meşhur muzeylerini bezeyir: “Vaxtile Elmler Akademiyası Arxeologiya ve Etnoqrafiya İnstitutunun rehberliyinin tapşırığı ile hemin eksponatların vetenimize qaytarılmasına çox cehd etdim, lakin müsbet netice elde olunmadı. Xocalı abideler kompleksi xalqımızın ulu keçmişinin canlı yadigarı idi. Amma çox teessüf ki, 70-ci illerde Bakı-Xankendi
demir yolu çekilende daş kurqanlar ve senduqeler dağıdıldı, ermenilerin meskunlaşdığı Noraguh kendi dağlıq zonadan Xocalının beş addımlığına - bereketli saheye köçürüldü, Qaladeresi ve Qaçqınlar Xocalısının ehalisine ise etraf boş sahelerde heyetyanı sahe vermek evezine, qiymetli abideler olan yerler ayrıldı. Mence, Xocalı faciesinin başlanğıcı ehaliye öz ecdadlarının qebrini söküb bina tikdirmeye mecbur edilende, aeroport salmaq, demir yolu çekmek, abadlıq işleri aparmaq adı altında ecdadlarımızın uyuduğu mezarlar yerle-yeksan edilende qoyulmuşdu".
“Xocalını böyütmek yox, herbileşdirmek lazım idi”
Xocalı sakini, yazıçı-jurnalist Seriyye Müslümqızının sözlerine göre, 1905-ci ilden üzüberi ermeniler terefinden Xocalıya ne qeder hemleler olunsa da, kend defelerle yandırılıb xarabalığa çevrilse de, yerli camaatın ezmi qırılmır: “Amma buna mehz 26 fevral tarixinde, öz ”başbilenlerimiz"in laqeydliyi sayesinde nail olundu.
1991-ci ilde Xocalıda palçıqdan tikilen evler başdansovdu olur, qaçqınlar telem-telesik o evlere yerleşdirilirdi. Tikinti işleri süretle aparılırdı. Bele yarıtmaz işlerle Xocalı 2010-cu ile kimi baş plana uyğun olaraq şeher kimi tam formalaşmalıydı. Xocalılılar hisli-paslı ocaqlardan istifade eden vaxtlar qonşuluğumuzdakı Noraguh kendinde ermeniler mavi yanacaqla temin edilirdi. Bize edilen haqsızlıqlarla bağlı o vaxtkı rehberliye şikayet mektubları gönderende, problemlerimiz hell olunmaq üçün DQMV-ye, ermenilerin üzerine gönderilirdi. Ermenilerin haqsızlığından şikayetlenende ise milletçi kimi damğalanırdıq. Esgeran rayonunun idareetme orqanlarında çox cüzi sayda azerbaycanlılar çalışırdı. Son vaxtlar azerbaycanlılar, ümumiyyetle, Xankendine pasport
qeydiyyatına götürülmürdü. Şuşa, Malıbeyli ve Quşçularda minlerle ermeniler yaşadığı halda, Xankendinde etnik temizleme aparılırdı. Rusiyanın 366-cı motoatıcı alayının bazası Xankendine getirilir, bizden ise rus ordusu BTR-le qapı-qapı gezib ov tüfenglerini bele yığırdı. Azerbaycan rehberliyi ise bu haqsızlığa göz yumurdu. Xocalını böyütmek yox, onu herbileşdirmek lazım idi".
Göresen, Xocalının “dağ eriden” derdini hazırda xocalılılar nece çekir? Hansı şeraitde yaşayırlar, esasen haralarda meskunlaşıblar?
S.Müslümqızı: “Xocalının varlıları özlerine vaxtında gün ağlaya bildi, amma miskin kasıbları Azerbaycanın 56 rayonuna sepelenib, yataqxana ve sanatoriyalara sığınıblar.
Xocalıdan çıxanda Xezangül Emirovanın 8 yaşı olub. Gözünün qabağında atası Tevekkülün el-ayağını meftille bağlayıb üstüne neft töküb yandırıblar. Aradan 12 il keçmesine baxmayaraq, atasının “Ay Allah, yandım” harayı onun qulaqlarından getmeyib. Pirşağıda qoca, ixtiyar yaşında olan Entiqe nenesinin himayesinde yaşayır. Bundan elave, o qarı 4 yetime de baxır.
Xocalıdan İntizar ve Hebibe adlı qızlar var ki, ele bilirler ataları hele sağdı. Bu gün onlar 6-7-ci sinifde oxuyurlar. O ümiddedirler ki, böyüyüb atalarını axtarıb tapacaqlar. Amma onların ataları Ağdam qebiristanlığında defn olunub. Heqiqeti bu güne kimi o uşaqlar bilmir. Xocalılılar o qeder
Bes göresen, Xocalı mekteblerinde bu gün veziyyet necedir?
Mehbub İmani (Xocalı sakini, 2 saylı Xocalı mektebinin müellimi): “Xocalı mektebleri çox çetin
qayğılarla yaşayırlar ki, onlara kömek lazımdı. 11 min neferin ekseriyyetinin güzeranı pis veziyyetdedir. Üç oğlu şehid olan Abışova Şuxeddin bu gün Pirşağıda bir sanatoriyanın küncünde qalıb. Amma sonradan siyahıya düşenler, özlerini Xocalı sakini kimi qeleme verenler merkezde yaşayırlar, özlerine rahat şerait düzeldibler. Men başa düşmürem ki, görüntü yaradan, özümüz deyib, özümüz eşitdiyimiz merasimler düzenlemek kime ve neye lazımdı? Her il debdebeli tedbirler keçirmekle xocalılıların hansı problemi hell olunur? O tedbirlere etek-etek pul xerclenir, vesait qoyulur. Olmazmı ki, tedbir keçirenler özlerini reklam etdirmekdense, o yetimlere yardım etsinler?
Facienin ilk vaxtlarında Xocalının İcra Hakimiyyetine ne qeder vesait ayrılmışdı. Onlar ayrılan vesait hesabına Xocalıda şehid olan, esir düşen sakinlerin düzgün hesabını bele aparmadılar. Deyirler, 613 nefer şehid olub. Bu, saxta reqemdir. Menim hele şifahi hesablamalarıma göre, Xocalıda minden çox adam şehid olub. Ermeniler balaca bir hadiseni şişirdib facie eleyirler, amma bu boyda facie neinki qabardılır, quruca faktlarla da verilmir."
“İstedadlı uşaqlarımızın maddi-menevi desteye ehtiyacı var”
şeraitde öz fealiyyetini davam etdirir. Şeherin hazırda on mektebi fealiyyet gösterir. Mektebimiz tam techiz olunmuş, merkezleşmiş olmasa da, müellimlerimiz ellerinden geleni edirler. 1-7-ci sinfe qeder uşaqlar burada doğulublar. Biz onlara resm derslerinde bele bir mövzu veririk: ”Xocalını nece tesevvür edirsiniz?" O uşaqlar Xocalıda doğulmasalar da, valideynlerinden eşitdiklerini, şehid olmuş insanları, qar üstünde qan, tank ve s. tesvir ede bilirler. İstedadlı uşaqlarımız çoxdu. Faciemize aid ele tesirli inşalar yazırlar ki...
Şehid övladı, Milli Qehreman Tofiq Hüseynovun qardaşı qızı Yasemen bizim mektebin hem mezunu, hem de müellimesidi. İstedadlı qızdı, gözel resmler çekir, şer yazır. Bele istedadlara heyan olmaq lazımdı. Onların maddi-menevi desteye ehtiyacı var.
Hemin faciede menim atam ve böyük qardaşım da şehid olublar. Kiçik qardaşımın ayağını don vurdu. Böyük gelinimiz Sona Eliyeva öz bacısı ve bacısı uşaqları ile 12 gün ac-susuz, yalnız qar yemekle, meşede gizlene-gizlene Ağdamın Qarağacı qebiristanlığına gelib çıxmışdı. Orda esgerlerimiz onları görüb, haraylarına çatmışdı. İndi Sona Naftalanda yaşayır, qardaşımdan qalan yadigar oğlu herbi xidmetdedir. Meherremovlar ailesinden valideynsiz qalan 5 uşaq emi himayesindedir.
Torpaq bütün Azerbaycanındı. Bu barede her an düşünmek lazımdı. Xocalı faciesi bizim qan yaddaşımızdı. Bu gün bizim Avropa Şurasına qebul olunmağımız her birimiz üçün böyük şerefdir.
Amma biz her hansı problemimizin hansısa teşkilat terefinden heyata keçirilmesini gözlememeliyik. Bütün Azerbaycan ziyalıları ayağa qalxıb öz sözlerini demeli, birleşib iş görmelidi. Xaricdeki Azerbaycan diasporası feal olmalıdı. Mene ele gelir ki, bele fealiyyet neticesiz qalmaz, haqq nahaqqa qalib geler..."
Sevil HİLALQIZI
<a href="redirect.jsp?url=http://www.azatyurt.com/Hocali%20Katliami.htm" target="_blank">http://www.azatyurt.com/Hocali%20Katliami.htm</a>