Zazaca, Kurmançça (Kürtçe) ve Farsça...
....arasındaki Fark Üzerine Küçük Bir Karşılaştırma
Asmêno Bêwayir
Bu yazida Zazaca"yi (Dimilki, Kirmancki, Zazaki), Kurmançça (Kurmancî, Kuzey-Kürtçesi) ve Farsça (Zäbâne Fârsî, yeni-Farsça) dilleriyle kelime ve gramer farkliliklari açisindan karşilaştirmaya çalişacagiz. Ele alacagimiz örnekler yer darligi nedeniyle daha çok günlük dilin kelimelerini içerecek. Zira bu konuda bir kitap oluşturabilecek kadar örnek verilebilir.
Bilindigi gibi, Zazaca, Kurmançça ve Farsça ayni dil ailesindendir. Ancak ayni dil ailesinden olmalari birbirlerinin lehçeleri olmalarini gerek-tirmez. Günümüzde yapilan en büyük yanlişlik işte bu noktadir. Bu diller arasindaki fark, Türkçe-Türkmence veya Ispanyolca-Portekizce dilleri arasindaki farkla ayni şey degildir.
Zazaca, Kurmançça (Kürtçe) ve Farsça Hint-Avrupa dillerinin Bati-Iranî alt-dil grubuna girmektedirler. Farsça ve Kürtçe Güney-Bati Iranî diliyken, Zazaca bir Kuzey-Bati Iranî dilidir. Fakat Kurmançça kendi içinde daha çok Kuzey-Bati unsurlari içermektedir.
Iranistik dilbiliminde Zazaca başlibaşina bir dil olarak görülmektedir. Ayni şekilde ünlü Alman dilbilimci Oskar Mann da Zazaca"nin başlibaşina bir dil oldugunu savunmuş ve bunu "Mundarten der Zâzâ. Hauptsächlich aus Siverek und Kor" (Zazaca"nin Agizlari. Özellikle Siverek ve Kor yöresinden) adli çalişmasinda ispatlamiştir. Oskar Mann"in ölümünden sonra Karl Hadank bu çalişmayi Berlin"de 1932 yilinda bir kitap haline getirmiştir. Kitabinin 18"den 23. sayfasina kadar olan "Das Zaza nicht Kurdisch" (Zazaca Kürtçe degildir) bölümünde bu konuyu bilimsel olarak irdelemiştir.
Resmî ideolojinin iddia ettigi gibi Zazaca Kürtçe"nin veya Kürtçe Farsça"nin bir lehçesi degildir. Bunun böyle yanliş irdelenmesinin nedeni politik olmasindan dolayi ve dilbilimcilerin yeterince bu konunun üzerine egilmemesindendir.
. Zazaca"da Dersim lehçesinin Pülümür şivesine agirlik verilmiştir. Açiklayici olmasi için gerektiginde parentez içlerinde başka diyalektlerden de örnekler verilecektir.
. Kurmançça"da yazi dili olarak Cizre-Botan lehçesi kullanilmaktadir. Buna ragmen yer yer Kuzey-Kurmançça (Dersim, Malatya) lehçeleri de saptanmiştir.
. Farsça verilen örnekler günümüzde kullanilan Farsça"nin edebiyat dilidir. Halk agizlari bazen farkli degişiklikler içerdiginden parentezlerle, veya italik yaziyla belirtilmiştir. Farsça genellikle Arap harfleriyle yazilir, ama burada okuyucunun rahat anlayabilmesi için Latin harfleri kullanilmiştir. Söyleyiş özelligi ise Zazaca ve Kurmançça"ninkine yakindir. Bu nedenle, Farsça için burda kullanilan bazi harflerin telaffuzu üzerindede durulmuştur:
ä: kisa "a", "a" ve "e" arasi bir ses.
â: uzun "a", "a" ve "o" arasi bir ses. Bu "â" halk agzinda bazen uzun "u"ya
dönüşür. Örnegin: män be xâne mîräväm (ben eve gidiyorum) yazilirken, halk
agzinda ise mîräm xune denir.
e: kisa "e" Türkçe"nin "e"sinden daha incedir.
e: uzun ince bir "e"
î: uzun "i"
u: uzun "u"
o: kisa "o"
|